Bắn bi là một trong những trò chơi dân gian quen thuộc, gắn liền với tuổi thơ của biết bao thế hệ người Việt. Chỉ cần vài viên bi nhỏ và một khoảng đất trống là lũ trẻ đã có thể say mê cả buổi, không cần điện thoại, không cần máy tính.
Dù ngày nay không còn phổ biến như xưa, nhưng bắn bi vẫn luôn giữ một vị trí đặc biệt trong tâm trí nhiều người như một lát cắt đẹp đẽ của tuổi thơ hồn nhiên, trong trẻo.
Nguồn gốc trò chơi bắn bi tại Việt Nam
Trò chơi dân gian bắn bi đã gắn bó với tuổi thơ của bao thế hệ, nhưng nguồn gốc chính xác của nó thì đến nay vẫn chưa có tài liệu nào khẳng định rõ ràng. Có người cho rằng trò chơi này được du nhập từ phương Tây, cùng với những viên bi ve lấp lánh những viên bi thủy tinh nhiều màu mà trẻ em nước ngoài thường chơi trong các sân chơi thời Pháp thuộc.
Cũng từ đó, việc chơi bi dần lan rộng, được Việt hóa theo cách rất riêng của trẻ em Việt. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng trò chơi bắn bi đã có từ trước, bắt đầu bằng những viên bi đất do bọn trẻ tự nặn từ đất sét hoặc đất nung, chơi trên nền đất cứng với vài đường vẽ bằng que.
Có thể trò chơi này không có một điểm khởi đầu rõ ràng, mà là sản phẩm tự nhiên của trí tưởng tượng trẻ thơ nơi những thứ giản dị nhất cũng có thể trở thành nguồn vui bất tận.
Từ những năm 1950–1990, bắn bi trở thành trò chơi quen thuộc ở cả thành thị lẫn nông thôn. Trẻ em có thể chơi bắn bi ở sân trường, vỉa hè, trong hẻm nhỏ hay bãi đất hoang. Mỗi nơi lại có cách chơi trò chơi dân gian bắn bi khác biệt, cách đặt bi, cách bắn khác nhau nhưng tất cả đều có điểm chung là sự say mê, tiếng cười, và không khí ganh đua vui vẻ.
Dụng cụ chơi bi cũng phong phú theo điều kiện sống:
-
Bi đất: Dễ làm, thường do trẻ tự nặn và nung khô bằng nắng, phổ biến ở quê.
-
Bi ve: làm bằng thủy tinh, tròn, trong, nhiều màu, đẹp mắt – thường mua ở tiệm tạp hóa, được xem là “bi xịn” một thời.
-
Bi sứ: ít gặp hơn, chắc tay, khi bắn phát ra âm thanh “cạch” rất đặc trưng – thường dùng để “bắn ăn” vì có lực mạnh.
Qua thời gian, dù có nhiều biến đổi về hình thức và vật liệu, trò chơi bắn bi vẫn giữ được tinh thần ban đầu: đơn giản, gần gũi, dễ chơi.
Văn hóa bắn bi
Trò chơi bắn bi dân gian không chỉ là trò chơi trẻ con, mà còn là một phần ký ức văn hóa của nhiều thế hệ người Việt. Trò chơi này gắn liền với những buổi chiều tan học, những ngày hè rảnh rỗi, và cả những tiếng cười giòn tan giữa nhóm bạn cùng lứa.
Nó không cần quá nhiều dụng cụ, chẳng có màn hình hay wifi chỉ cần vài viên bi, một mặt đất phẳng và vài nét vạch bằng que là có thể bắt đầu một “trận đấu” thật sự.
Ký ức tuổi thơ bình dị và sống động
Không khó để bắt gặp hình ảnh lũ trẻ ngày xưa ngồi bệt xuống đất, tay phủi quần, mắt nhìn chằm chằm vào vòng tròn bi, miệng đếm ngược rồi “bụp” viên bi lăn đi, va vào mục tiêu trong tiếng reo hò phấn khích. Trò chơi này xuất hiện khắp nơi: sân trường tiểu học, bãi đất sau nhà, ngõ nhỏ đầu làng, hay thậm chí ngay giữa lòng thành phố nơi những khoảng trống còn sót lại.
Phản ánh đời sống giản dị
Trong thời kỳ vật chất còn khó khăn, những trò chơi như bắn bi là minh chứng cho sự sáng tạo không giới hạn của trẻ em Việt. Khi không có đồ chơi sẵn, các em tự nặn bi, tự nghĩ luật, tự phân chia “đội hình” và thậm chí còn đặt tên cho từng viên bi yêu thích.
Bắn bi cũng mang tính xã hội cao vì luôn cần ít nhất hai người để thi đấu. Trẻ em học cách chia sẻ, thương lượng, tranh luận và chấp nhận thua cuộc – tất cả đều diễn ra một cách tự nhiên trong quá trình chơi.
Dấu ấn trong văn học và nghệ thuật
Hình ảnh trò chơi bắn bi từng được nhắc đến trong nhiều tác phẩm văn học viết về tuổi thơ Việt Nam, đặc biệt là trong truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Những chi tiết như “viên bi thủy tinh màu xanh lăn chậm rãi về phía đích”, hay “đôi tay bám bụi đất của lũ trẻ” không chỉ gợi nên khung cảnh quen thuộc, mà còn gợi lại một phần ký ức trong sáng và ấm áp.
Bắn bi có thể tồn tại trong thời đại công nghệ?
Cuộc sống thay đổi, trẻ em ngày nay lớn lên trong một thế giới khác nơi niềm vui không còn đến từ vài viên bi và bãi đất trống. Trò chơi bắn bi, dù từng là một phần không thể thiếu của tuổi thơ, cũng dần vắng bóng trong nhịp sống hiện đại.
Sự mai một theo thời gian
Sự phát triển của công nghệ, cùng lối sống mới khiến trẻ em ít chơi ngoài trời hơn. Thay vì tụ tập bắn bi sau giờ học, các em giờ đây giải trí qua màn hình điện thoại, máy tính bảng, game online.
Ở thành thị, không gian chơi cũng ngày càng hiếm những góc sân, bãi đất trống dần nhường chỗ cho nhà cao tầng, khu đô thị. Còn thanh niên, có vẻ có hứng thú với trò chơi bi-a nhiều hơn là bắn bi truyền thống có phần đơn điệu.
Và thế là, hình ảnh những vòng tròn đất, tiếng viên bi lăn “cạch cạch” trên nền gạch, tiếng hò reo thắng bại… trở thành ký ức của một thời xa.
Nỗ lực giữ gìn nét đẹp xưa
Dù không còn phổ biến như trước, trò chơi bắn bi vẫn được một số nơi gìn giữ. Tại một vài trường học, lễ hội truyền thống, hay sự kiện văn hóa, bắn bi được khơi gợi lại như một cách kết nối thế hệ giúp trẻ em hôm nay hiểu hơn về tuổi thơ của cha mẹ, ông bà mình.
Một số người lớn tuổi cũng chọn cách giữ lại vài viên bi như một món đồ kỷ niệm. Với họ, đó không chỉ là đồ chơi cũ, mà là một phần ký ức trong trẻo và đẹp đẽ. Trong khi đó một số nhà phát triển game cố gắng thay đổi, đưa ra những phiên bản mới như đua bi nhằm tiếp cận nhiều người trẻ hơn, những dự án này cũng nhận được khá nhiều sự quan tâm của cộng đồng.
Lời kết
Bắn bi không chỉ là một trò chơi, mà còn là một phần ký ức văn hóa đẹp đẽ trong lòng bao thế hệ người Việt. Trong những ngày tháng chưa có mạng, chưa có smartphone, vài viên bi nhỏ và một mặt đất trống cũng đủ để trẻ em cười đùa, ganh đua và học cách chơi – thua – rồi chơi lại.
Dù ngày nay trò chơi ấy không còn phổ biến như xưa, nhưng giá trị mà nó mang lại vẫn còn nguyên: sự kết nối, sự sáng tạo, và niềm vui đơn giản mà chân thật.